Ολυμπιακοί Αγώνες

Γ.Α. Μαθιουδάκης  MD phD   

Oι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι εξέλιξη των ”παιχνιδιών” που οργάνωναν οι ιδαίοι δάκτυλοι ή Κουρήτες (πέντε αδέλφια –κρητικοί- από τον Ψηλορείτη, όρος της Κρήτης), προκειμένου να γυμνάζουν  το πνεύμα τους, το σώμα τους και τη μεταξύ τους συνεργασία, ενώ εκτελούσαν την ιερή αποστολή που είχαν ααλάβει,ένεκα της οποίας μετανάστευσαν στη σημερινή Ηλεία. Τα πέντε αδέλφια έφτασαν στην Ολυμπία, διασχίζοντας τον Αλφειό, μεταφέροντας το βρέφος Δία, που τους το εμπιστεύτηκε  η μητέρα του Ρέα, προκειμένου να το γλυτώσει από την αδηφάγο μανία του πατέρα του, Κρόνου. Εκεί, στην Ολυμπία διοργάνωναν μεταξύ τους τους άθλους, όχι με ανταγωνιστικό σκοπό, αλλά προκειμένου να ενισχύσουν τις σωματικές ψυχικές και πνευματικές τους εφεδρείες, να συμπληρώσουν τους ταμιευτήρες εσωτερικού σθένους να ενισχύσουν τη σωματική, ηθική και πνευματική τους ρώμη. Σύμφωνα με την παράδοση, εκεί πάλαιψαν, τελικά, ο Ολύμπιος Δίας με τον πατέρα του τον Κρόνο, για την εξουσία της γής· έτσι, η περιοχή ονομάσστηκε Ολυμπία και οι αγώνες Ολυμπιακοί αγώνες.

  Η πρώτη εγγραφή ολυμπιακών αγώνων εμφανίζεται το 776 π.Χ. και έκτοτε πραγματοποιούνταν κάθε τέσσερα, χρόνια, μετά το θερινό ηλιοστάσιο. Το μεσοδιάστημα δύο διοργανώσεων ονομαζόταν πενθετηρίς, επειδή οι αρχαίοι συμπεριλάμβαναν το αρχικό και τελικό έτος του διαστήματος. Στους αγώνες, που ήτασν καθαρά αθλητικοί, χωρίς διαγωνισμό μουσικής, αρχικά, συμμετείχαν μόνο ελεύθεροι άνδρες από την περιοχή, ενώ απαγορευόταν η συμμετοχή, αλλά και η παρακολούθηση, σε αλλοεθνείς, γυναίκες και σκλάβους. Με τη διάδοση της φήμης των αγώνων, όμως, συνέρρεαν άνδρες από πολλές πόλεις, όχι μόνο από την Πελοπόννησο, αλλά και από την Αθήνα, τη Ρόδο, την Ιωνία, τις αποικίες της Σικελίας, και αργότερα από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Της απαρέγκλητης απαγορεύσεως να παρακολουθούν τους αγώνες γυναίκες σημειώνεται μια εξαίρεση, εκείνη της Καλλιπάτειρας, κόρης του Ρόδιου Διαγόρα, επίσης Ολυμπιονίκη, της οποίας οι αδελφοί ήταν, επίσης, λαμπροί Ολυμπιονίκες. Μάλιστα για τον ευτυχισμένο Διαγόρα, ο λαός ζητοκραύγαζε όταν οι Ολυμιονίκες γυιοί του τον έφεραν στους ώμους τους, κάνοντας το γύρο του θριάμβου: ”Κάτθανε Διαγόρα ου ες Όλυμπον αναβήσεις (: είναι ώρα να πεθάνεις Διαγόρα, δεν μπορείς να ανέβεις και στον Όλυμπο”.  

   Την απαγόρευση της συμμετοχής των γυναικών ως αθλήτριες ή θεατές σε αθλητικές διοργανώσεις δεν συμμερίζονταν άλλες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας, όπως η Σπάρτη και η Δήλος, στη γιορτή του Απόλλωνα. Στη μινωϊκή Κρήτη, και στις αθλητικές διοργανώσεις που πραγματοποιούνταν προς τιμή της Μεγάλης Θεάς, τα ταυροκαθάψια, συμμετείχαν εξίσου αγόρια και κορίτσια. Όλοι έχουμε δει τα υπέροχα κορμιά τους να αιωρούνται πάνω από τους ταύρους, κρατημένοι από κέρατά τους. Στις πόλεις που απαγορευόταν η συμμετοχή των γυναικών, ενώ επιτρεπόταν η συμβολή τους σε παράλληλες λατρευτικές εκδηλώσεις, δεν οφειλόταν σε ”ρατσιστική” αντίληψη, αλλά στην προστασία του γυναικείου σώματος, από τις αλλοιώσεις της γυμναστικής, το οποίο είχε πρώτιστη αποστολή την τεκνοποιΐα.

Αρχικά περιλαμβανόταν μόνο το αγώνισμα του σταδίου (δρόμου), αλλά αργότερα, προστέθηκαν σταδιακά, ο δίαυλος (:διπλός αγώνας δρόμου), ο δόλιχος (:αγώνας δρόμου μεγάλης αποστάσεως), το πένταθλο, η πάλη, η πυγμή, η αρματοδρομία, οι ιπποδρομίες, το παγκράτιο (:συνδυασμός πάλης και πυγμαχίας), οι οπλοδρομίες (αγώνες δρόμου ανδρών που έφεραν πλήρη οπλισμό). Η πάλη, της οποίας εμπνευστής φέρετ;αι ότι ήταν ο Θησέας, δεν βασιζόταν μόνο στη φυσική δύναμη του αθλητή, όπως στις αρρένες της Δύσης, αλλά και στην καλαισθησία της κίνησης, την ευστροφία των ελιγμών και την τεχνική. Σε αυτό το αγώνισμα φημίστηκε ο έφηβος Κρατίνος.

Οι Ολυμπιακοί αγώνες γνώρισαν μεγάλη φήμη, φτάνοντας στο απόγειό τους κατά τους 6ο και 5ο αιώνα και είχαν θρησκευτικό υπόβαθρο, αφού τελούνταν προς τιμλη του Ολυμπίου Διός, τεράστιο χρυσελεφάντινο άγαλμα του οποίου, φιλοτεχνημένο από τον Φειδία έστεκε στην είσοδο του σταδίου. Οι νικητές των αγώνων ήταν αντικείμενο θαυμασμού και πέρναγαν στην Αθανασία, μέσα από ποιήματα και αγάλματα. Ως επιβράβευση στους αγώνες ελάμβαναν ένα κότινο από αγριελιά.

   Από τα βασικότερα χαρακτηριστικά των Ολυμπιακών αγώνων είναι η ιερή εκεχιρεία, δηλαδή η προσωρινή παύση κάθε εχθροπραξίας, η καλλιέργεια του πνεύματος του ”ευ αγωνίζεσθαι” (:fair play, όπως είναι γνωστός ο όρος διεθνώς και η μηδαμινής αξίας έπαθλο (κότινος) που χορηγούσαν στους νικητές. Επί 7 ημέρες πριν, κατά τη διάρκεια και επί 7 ημέρες μετά τη λήξη των αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων, τηρούταν ανακωχή σε όλους τους πολέμους, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι η συμβολική βάση των Ολυμπιακών Αγώνων, εκτός από τις υπόλοιπες αξίες που προωθούσε το Ολυμπιακό πνεύμα, όπως το ήθος, η περηφάνεια, η αγάπη για τη γη, ήταν και η συμφιλίωση των κρατών, η τάση για Ειρήνη και αναζήτηση τρόπων ειρηνικής επιλύσεως των διαφορών μεταξύ αντιδικιών. Ο Παυσανίας -μεταξύ άλλων- τους περιγράφει αναφέρωντας και τους λόγους για τους οποίους, αρχικά, απαγορευόταν η συμμετοχή των γυναικών  

Το περιεχόμενο του όρου ”ευ αγωνίζεσθαι” διαυγάστηκε στο Συμβούλιο της Ευρώπης, το 1996 και περιλαμβάνει έννοιες, όπως η δικαίωση του αθλητισμού και το πνεύμα της ευγενούς άμιλλας. Είναι ένα σύστημα αξιών, που αποσκοπεί στην καλλιέργεια ανώτερων ανθρώπων, με πρόταγμα την αλληλευγγύη, την υπηρέτηση της εγγενούς τάσεως του ανθρώπου να  γίνεται ολοένα πιό σημαντικός:  Αυτή η σπαραχτική προέλαση που στιγματίζεται από την προσπάθειά του να αναχθεί σε αυτό, που ακόμη δεν είναι και σχεδιάζει να γίνει, διατυπώθηκε παραστατικά από τον Φίχτε (: "το μεν ζώο είναι αυτό που είναι, ενώ ο άνθρωπος είναι αυτό που οφείλει να είναι"), ως πρόταση, που θα εμφανιστεί ακόμη και στον υπαρξισμό του Σάρτρ (: ο ορισμός του ανθρώπου ως σχεδίου). Η διαρκής τάση για ασφάλεια, ελευθερία, πρόοδο, δημιουργία, ανέλιξη σπρώχνει τον άνθρωπο να αγωνιστεί ατομικά και, ιδίως, συλλογικά προς υπερνίκηση της υπάρχουσας πραγματικότητας για χάρη μιας καλύτερης.  Και οι Ολυμπιακοί αγώνες δεν είναι παρά συμπυκωμένη αναπαράσταση της τάσεώς του αυτής.

   Οι Ολυμπιακοί αγώνες διεκόπησαν, ως ειδωλολατρική δραστηριότητα περί το 330 μΧ, από αυτοκράτορα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, στην οποία είχε ενσωματωθεί και η Ελλάδα. Επανελήφθησαν πάλι τον 19ο αιώνα, με προτροπή του Γάλλου αριστοκράτη Pierre de Coubertin, ο οποίος, όμως, επιδιώξε μια ιδιοτελή αναβίωσή τους, ως δραστηριότητα της ελίτ της Αγγλικής και Γαλλικής κοινωνίας, εφόσον είχε στο νού του τα γήπεδα τέννισ, γκολφ και ράγμπι των ακριβών ιδιωτικών σχολείων της Βρετανίας (π.χ., τα σχολεία του Καινμπριτζ κλπ), όπου στόχευε στη δημιουργία μιας νέας υψηλής, αθλητικής αριστοκρατίας.  Οπωσδήποτε επρόκειτο για άλλη μια "κλοπή", μετά την κλοπή των μαρμάρων, εφόσον προσπάθειες ανασυστάσεως των Ολυμπιακών Αγώνων είχαν γίνει στο μόλις απαλλαγέν από την τουρκοκρατία μικρός ελληνικό κράτος, αρχικά σε πολύ περιορισμένη έκταση, σε μια πλατεία, την πλατεία Λουδοβίκου, τους οποίους χρηματοδότησε ο Ευάγγελος Ζάππας, και αργότερα είχαν διοργανωθεί Ολυμπιακοί αγώνες το 1870, 1875 και 1888 στην Αθήνα. Επανελήφθησαν το 1896 στην Αθήνα και μόλις το 1908 πραγματοποιήθηκαν για πρώτη φορά, εκτός Ελλάδας, στο Λονδίνο, όπου και κηλιδώθηκαν -αμέσως- με διαφωνίες σε διάφορα οργανωτικά θέματα και περιπτώσεις μεροληψίας κριτών, κατηγορίες για απάτες και χάλκευση αποτελεσμάτων. 

   Στη σύγχρονη εποχή μας, όπου η πολιτική, η οικονομία, οι διεθνείς σχέσεις έχουν υποστεί ανήκεστη βλάβη από την επέλαση της ”αγοράς”, της ροπής σε μεθόδους συγκεντρωτικού ετεροκαθορισμού κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας, οι Ολυμπιακοί Αγώνες έχασαν το ”ιδεώδες” τους και μετατράπηκαν σε βαρειά επιχείριση που κομίζει αμύθητα ποσά στους διοργανωτές, και τους εμπλεκόμενους παράγοντες (κατασκευαστές, διακινητές διαφημιστές), ενώ ταυτόχρονα έχει παραμερίσει και τη σκοπιμότητα της ιερής εκεχειρείας, αλλά και το περιεχόμενο της έννοιας ”ευ αγωνίζεσθαι”. Προσπάθειες χημικής ενισχύσεως" της αποδόσεως των αθλητών δεν ήταν άγνωστες στην αρχαία Ελλάδα, καθώς ένα μίγμα κρασιού και αραιωμένης στρυχνίνης (ισχυρού δηλητηρίου) εφέρετο ως ικανό να αυξήσει τις αντοχές των αγωνιζομένων. Β΄'εβαβαι, με το πέρασμα του χρόνου, τον εκσυγχρονισμό και την αγοραία μεταμόρφωση της ανθρώπινης κοινωνίας, τα μεγέθη αυξήθηκαν τρομακτικά και το "ντόπινγκ" αποτελεί μάστιγα που αλλοιώνει τη σκοπιμότητα του"ευ αγωνίζεσθαι" των αθλητών.

 Ο απλός κόσμος δεν δείχνει καμμιά διάθεση να συμμετάσχει στον αποκλειστικό κόσμο των Ολυμπιστών, που παρά τις διακηρύξεις παραμένει μια εμπορευματική δραστηριότητα του χρήματος.Η εκεχειρία είναι ανεπιθύμητη , η ασφάλεια των αγώνων είναι αναγκαία για την συνέχιση της ύπαρξης τους. 

  Πολύ φοβάμαι όμως ότι το πνεύμα που οι Ολυμπιακοί Αγώνες θα έπρεπε να κομίζουν σ ένα κόσμο που σπαράσσεται από τη κοινωνική αδικία έχει ανεπανόρθωτα πληγεί.