Η Αγορά. Τί είναι; πόθεν έρχεται;

Μαθιουδάκης Γ.Α.

Επέσαμε θύματα εξιλαστήρια

Του περιβάλλοντος της εποχής

                                                                                                                            Κ. Καρυωτάκης: Όλοι μαζύ

 

  Δεν θα υπάρχει κανείς φαντάζομαι που να αμφισβητεί το σωκρατικό μας δικαίωμα να ελέγχουμε κριτικά τα δρώμενα γύρω μας, μέσα στο σχεδόν απόλυτο σύστημα συγκεντρωτικής ετερορρυθμίσεως της σύγχρονης κοινωνίας μας. Όχι για να εμφανιστούμε ως μια από τις επίμονες οχλήσεις της, αλλά για να επιβεβαιώσουμε το κυριαρχικό μας ατομικό δικαίωμα να διαμορφώνουμε ελεύθερα τη γνώμη μας και να την υποστηρίζουμε χωρίς κανένα δισταγμό  και χωρίς να μας απειλεί καμμιά συνέπεια.

  Στη μακραίωνη διαδρομή του το ανθρώπινο γένος διδάχτηκε πολλά, ξέχασε, όμως και πολλά. Διέγραψε κάμποσα· αλλοίωσε, συσκότισε, παράφρασε, κακοφόρμησε τα περισσότερα αποσκoπώντας στην ποδηγέτηση της ύλης, του χώρου, του χρόνου, στην επικράτηση της τεχνολογίας. Η προηγούμενη κοινωνία, η βιομηχανική, έδωσε στην ανθρωπότητα μεγάλα επιτεύγματαŸ πολλαπλασίασε τις διαστάσεις κι ελαχιστοποίησε το χώρο, αυξάνοντας ιλιγγιωδώς τις ταχύτητες πλάτυνε το χρόνο, μειώνοντας  τις αποστάσεις και έφτιαξε ένα άλλο περιβάλλον, στο οποίο η φύση δεν κανοναρχεί πλέον τη ζωή ούτε οριοθετεί τις δράσεις.  Νέες επιστήμες μπήκαν στο παιχνίδι απαιτητικά, θέλοντας και σε μεγάλο βαθμό κατάφεραν να αλλάξουν τους όρους του: Η Ζωή, για παράδειγμα, δεν είναι πιά κατι το ανεξήγητο, ένεκα του οποίου δεν είχαμε επιλογή, παρά να  φοβηθούμε το Δημιουργό της και να υποταχθούμε στους επι γής αυτόκλητους εκπροσώπους του. Με τη μέχρι πρότινος αδύνατη, αλλά και ανεπίτρεπτη, διείσδυση του ανθρώπινου βλέμματος μέσα στο γονιδίωμά της επέτρεψε στον ανθρώπινο νου να επανεξετάσει τη σχέση του με το Θεό, που, χάνοντας τα μεγάλα μυστικά του, έγινε πιό εγκόσμιος, πιό δεκτικός στις υποκλίσεις μας, όσο εμείς οι ίδιοι ενθραρρυνθήκαμε να επαναπροσδιοριστούμε έξω από το φόβο, στις υπώρειες των διεκδικήσεων. Είναι αλήθεια ότι ο Θεός, ως μέθοδος υποταγής, είχε ήδη χάσει τη δυναμική του. Έπρεπε να επινοηθεί κάτι άλλο και να να ξαναρχίσει το παιχνίδι από την αρχή.

  Στα επιτεύγματα των επιστημών -που ο  λαοπρόβλητος Προμηθέας έκλεψε από τον Δία για να σωσει τους ανθρώπους από το σχέδιο αφανισμού τους, το σημαντικότερο υπήρξε βέβαια, η αντικατάσταση της σωματικής προσπάθειας από τη μηχανή, γεγονός που διαφαίνεται περίπου ξεκάθαρα στην παρούσα μεταβιομηχανική εποχή. Εδώ, όμω,ς εισέρχεται στο παιχνίδι η οικονομολογία και το ανατρέπει. Εφεξής, τα επιτεύγματα των επιστημών και της τέχνης δεν είναι αυτοδίκαια κτήμα των δημιουργών της, του Λαού, αλλά μιας αυθαίρετα παρεμβλημένης εξουσίας, η οποία ανέλαβε να καθορίζει τη διανομή της ευημερίας, που οι ανακαλύψεις του ανθρώπου πέτυχαν για τον ίδιο. Αυτή είναι η Αγορά και η μεταβιομηχανική κοινωνία που διαμορφώθηκε, η κοινωνία της αγοράς.

 Η κοινωνία αυτή άφησε [χωρίς να αγνοούμε και τα –λιγότερα πάντως απ΄ όσα διαλαλούνται- καλά] πολλά δεινά στην ανθρωπότητα. Το στυγνότερο: η ένταξη των πάντων στους αδυσώπητους, απάνθρωπους νόμους της: της πιο περίτεχνης υποτέλειας, που απλώνει το πέπλο της απ΄άκρη σ΄άκρη στην οικουμένη. Η Αγορά, αφού διαίρεσε την κοινωνία σε δανειοδότες-επικυρίαρχους και δανειολήπτες-υποτελείς, εξορμά στο επόμενό στάδιο αλλοτριώσεως, τη διάκρισή της, δηλαδή, σε κοινωνία των "δικαιούχων συσσιτίων" και στην κοινωνία της αφθονίας. Δυστυχώς η παρατήρηση ότι άλλοι παράγουν τον πλούτο και άλλοι τον διαχειρίζονται και τον νέμονται επαληθεύεται, με συνέπεια τη βαθιά ρήξη της κοινωνικής συνοχής.

 Από την οπτική της αγοράς αντικρύζονται και εξηγούνται όλες οι διαστροφές, οι στρεβλώσεις, οι ασσυμετρίες και η παρακμή του πολιτισμικού μας γαλαξία. Και στον ορίζοντά της προοιωνίζεται και εικάζεται απειλητικά ο τόνος της ξεπεσμένης εποχής μας, τα ιδεώδη του ωφελιμισμού, και της απανθρώπησης, το κράτος της σύγχυσης και του παραλογισμού. Γιατί η αγορά δεν είναι μόνο διαχείριση αγαθών. Είναι η αλλοτρίωση κάθε αρχής που δεν εξυπηρετεί τις επιδιώξεις της. Στη φρενήρη αυτή διαδρομή αναποδογυρίστηκε το κάθε τι: η κοινωνική ηθική [κανόνες ειρηνικής συνυπάρξεως και συνεργασίας], η αισθητική [κανόνες αναδείξεως του ωραίου] και η πολιτική [κανόνες οριοθετήσεως των κοινωνικών πραγματοποιήσεων].  Ακόμη και τα λεξιλόγια.

Απέναντι σ΄αυτή την καταιγιστική ανατροπή κάθε λογικής, αισθητικής, ηθικής ή πολιτικής δομής στο όνομα του εκσυγχρονισμού, της πλήρους επικρατήσεως της Αγοράς, ο Άνθρωπος σαν πρόσωπο και σαν ομάδα δεν έχει παρά να αντιπαραβάλλει την διαμορφωμένη πεποίθησή του· να πάρει το Λόγο και να πει τη γνώμη του.  Γιατί όλα εξαρτώνται εν τέλει από τη γνώμη του ανθρώπου που πέτυχε από άτομο να εξελιχθεί σε πρόσωπο. Γιατί η Γνώμη είναι που καθορίζει το αληθινό Tου πρόσωπo και –εν τέλει- τη συμπεριφορά Του· η δε αβίαστη έκφρασή της, το αδήριτο χρέος Του: Omnia ad opinionem suspense sunt, όπως κάπου είχε σημειώσει ο Σενέκας.